Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie

---

Historia biblioteki do 1915 r.

W roku 1895 w osadzie fabrycznej powstała zakładowa biblioteka, której działalność ukierunkowana była głównie na dostarczanie literatury technicznej dla urzędników zatrudnionych w zakładach lniarskich. Biblioteka ta zlokalizowana była w gmachu resursy i specjalizowała się w zbiorach niezbędnych do skutecznego funkcjonowania fabryki. Większość jej zbiorów była w języku niemieckim, co wiązało się z faktorem, iż wiele kluczowych ról technicznych zajmowali dyrektorzy i majstrowie sprowadzeni głównie z Niemiec oraz Austro-Węgier. Dostęp do zgromadzonych dzieł mieli wyłącznie wyżsi pracownicy techniczni, kierownicy, zarząd fabryki oraz biuraliści.

Biblioteka publiczna

Albin Żbikowski, jeden z dyrektorów Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Żyrardowskich, był inicjatorem powstania ogólnie dostępnej biblioteki w tej osadzie fabrycznej. 16 grudnia 1906 roku, uzyskał zezwolenie od gubernatora warszawskiego, Dmitrija Nikołajewicza Martynowa, na otwarcie biblioteki wraz z czytelnią. Początkowo biblioteka miała swoją siedzibę w czterech izbach mieszczących się w domu czynszowym przy ówczesnej ulicy Długiej, gdzie znajdowały się magazyn książek, wypożyczalnia i czytelnia.

Teodorze Popowskiej powierzono organizację nowej biblioteki, która dbała nie tylko o zakup nowych książek, ale przez wiele lat kierowała jej działalnością. Dzięki statusowi biblioteki zakładowej, instytucja ta cieszyła się niezależnością finansową od carskich władz. Wzmożony rozwój zakładów pozwalał na pozyskanie znacznych sum na powiększenie księgozbioru, co obrazuje zakup 877 woluminów za łączną kwotę 895,32 rb w 1906 roku, tuż przed udostępnieniem zbiorów publiczności.

Biblioteka Fabryczna została otwarta dla wszystkich zainteresowanych w roku 1907, kiedy to inwentarz obejmował już 2792 tomy, a całość wydatków na prace introligatorskie wyniosła 2001,91 rb.

Księgozbiór

W bibliotece zorganizowano księgozbiór podzielony na pięć działów, oznaczonych literami A, B, C, D i E, co uwzględniało różnorodność tematyczną zbiorów. Kategoria A gromadziła klasykę literatury polskiej oraz zagranicznej, która na otwarciu biblioteki liczyła 1010 woluminów (36,17%). Kategoria B, obejmująca utwory piękne, zarówno polskie, jak i obce z literatury dziecięcej, posiadała 918 tomów (32,88%). Kategoria C zawierała dzieła fachowe oraz podręczniki z zakresu humanistyki, licząc 381 pozycji (13,65%). Kategoria D obejmowała specjalistyczne opracowania matematyczno-przyrodnicze oraz podręczniki techniczne, co dało 393 woluminy (14,08%). Ostatnia kategoria E, mimo niewielkich rozmiarów, prezentowała istotne wydawnictwa encyklopedyczne oraz słownikowe, licząc 90 tomów (3,22%).

W roku 1907, literatura piękna w działach A i B stanowiła 69% całego zbioru książek. Wśród nich znajdowały się zarówno polskie, jak i przekładane dzieła zagraniczne, reprezentowane przez autorów takich jak Bolesław Prus, Józef Ignacy Kraszewski, Władysław Reymont, Henryk Sienkiewicz i Stefan Żeromski, a także autorzy mniej znani, jak Wiktor Gomulicki czy Teodor Jeske-Choiński. W zbiorze dramatycznym również znajdowały się utwory Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, a także współczesne dzieła Wyspiańskiego.

Oprócz książek, biblioteka gromadziła również roczniki prasy, między innymi: Bluszcz, Tygodnik Ilustrowany, Gazeta Świąteczna i wiele innych. Już rok po otwarciu korzystało z niej 1123 stałych czytelników, co stanowiło 13,5% całej załogi zakładów. Niestety, kobiety, mimo że stanowiły prawie 36% czytelników w tym przypadku, miały wiele obowiązków, co obniżało ich obecność wśród czytelników.

Ostatecznie, biblioteka niemalże przez swoją działalność znacząco stawała się istotną częścią życia społecznego w osadzie, ale jej rozwój został drastycznie przerwany przez wybuch I wojny światowej, a w szczególności przez zniszczenie fabryki podczas działań wojennych w lipcu 1915 r. Straty wyniosły ponad 5 000 000 rb w złocie, co wstrzymało rozwój zarówno samej fabryki, jak i miasta przez wiele następnych lat.

W okresie od 1907 do 1915, biblioteka była czynna codziennie przez 4 godziny, z wyjątkiem dni świątecznych i niedziel.

Historia biblioteki od 1915 r.

Rok 1936 był kluczowy dla rozwoju kulturalnego Żyrardowa, zwłaszcza po wydarzeniach związanych z tzw. Aferą Żyrardowską. Dzięki ożywieniu gospodarczemu, które nastąpiło w tym okresie, miało miejsce ożywienie życia kulturalnego miasta, w tym również działalności biblioteki. Warto podkreślić, że zbiory biblioteki przetrwały II wojnę światową, co przyczyniło się do jej dalszej funkcjonalności.

Obecnie, biblioteka ta działa jako Miejska Biblioteka Publiczna – Filia nr 6, która ma swoją siedzibę na parterze budynku mieszkalnego znajdującego się przy ulicy 1 Maja 52. W jej zasobach można znaleźć znaczną kolekcję druków z okresu przed 1945 rokiem. W skład tych zbiorów wchodzą m.in. exempla poloników petersburskich z połowy XIX wieku, cenne wydawnictwa encyklopedyczne z końca XIX wieku oraz wczesne edycje dzieł polskiej literatury.

---

Oceń: Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie

---