Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie

---

Historia muzeum

Początki muzealnictwa na terenie osady fabrycznej

Pomysł stworzenia w Żyrardowie instytucji, która miałaby na celu dokumentowanie historii miasta oraz jego okolic, powstał na początku XX wieku, a jego inicjatorem był Józef Procner, społecznik oraz urzędnik magistratu m. Żyrardowa. Zatrudniony w magistracie od 1915 roku, Procner był jednym z najaktywniejszych propagatorów idei powołania muzeum, które ukazywałoby rozwój oraz dzieje lokalnej fabryki lnu, szczególnie po nadaniu osadzie praw miejskich przez niemieckie władze okupacyjne.

Procner z zapałem gromadził, opisywał i inwentaryzował cenne materiały do przyszłego muzeum, jednak zawirowania wojenne sprawiły, że jego marzenie musiało zostać odłożone na wiele lat. Dopiero w 1958 roku idea utworzenia placówki muzealnej na nowo ożyła, głównie dzięki staraniom lokalnych społeczników, takich jak Władysław Pałucki, Julian Kubiak czy Bolesław Wójcicki. Kluczową postacią w tym procesie był Krzysztof Zwoliński, który objął stanowisko pierwszego dyrektora nowo powstałego muzeum.

W celu realizacji projektu, powstał specjalny zespół organizacyjny złożony z przedstawicieli lokalnych jednostek władzy oraz organizacji, który apelował do mieszkańców o przekazywanie pamiątek historycznych i fotografii. W odpowiedzi na te apele, mieszkańcy Żyrardowa, w tym byli mieszkańcy, chętnie przekazywali cenne artefakty. Dzięki temu z inicjatywy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, dnia 16 marca 1960 roku, podjęto uchwałę w sprawie utworzenia Muzeum Historii Ruchu Robotniczego m. Żyrardowa, które miało na celu dbanie o dziedzictwo tradycji robotniczych.

Muzeum Historii Ruchu Robotniczego m. Żyrardowa

Powstanie muzeum ściśle związane było z ówczesnymi tendencjami politycznymi oraz ideologicznymi. Choć jego głównym celem było gromadzenie materiałów dotyczących ruchu robotniczego i działalności partii politycznych, to jego działalność wykraczała poza te ramy. Muzeum usytuowane zostało w reprezentacyjnym pałacyku Karola Dittricha jr, który nie był dostosowany do pełnienia funkcji muzealnych, jednak od momentu otwarcia w 1961 roku, po niewielkich przeróbkach, muzeum szybko zyskało na znaczeniu. Ekspozycja, która zadebiutowała 1 maja 1961 roku, koncentrowała się na historii fabryki oraz jej załogi na przestrzeni lat, czyniąc muzeum ważną instytucją kultury w województwie warszawskim.

Muzeum Okręgowe w Żyrardowie

W wyniku reformy administracyjnej z 1975 roku Żyrardów nie stał się miastem wojewódzkim, tylko został włączony do województwa skierniewickiego. Na podstawie zarządzenia Wojewody Skierniewickiego z 30 kwietnia 1976 roku, muzeum przekształcono w Muzeum Okręgowe w Żyrardowie, co umożliwiło mu szeroką współpracę z innymi placówkami w regionie, jak na przykład w Sochaczewie. W tym okresie muzeum podjęło działalność badawczą oraz organizacyjną, a także rozpoczęło działalność wydawniczą.

Oddział w Lipcach Reymontowskich

W 1982 roku, na terenie Lipiec Reymontowskich, powstała Izba Regionalna, która stała się fundamentem Muzeum im. Władysława St. Reymonta. Inicjatywę utworzenia Izby podjęły władze gminy oraz mieszkańcy, a działania te poskutkowały szerokimi badaniami etnograficznymi i zbieraniem okazów. Dnia 20 czerwca 1983 roku, Izba Regionalna została przekształcona w oddział Muzeum Okręgowego. Muzeum koncentruje się na badaniach etnograficznych oraz na popularyzacji wiedzy o Władysławie Reymoncie i jego związkach z Lipcami.

W 1989 roku muzeum przeniosło się do dawnej manufaktury tkackiej, co przyczyniło się do wzbogacenia ekspozycji. W 1998 roku zainaugurowano stałą wystawę „Tradycje lipieckie”, stanowiącą prezentację bogatego dziedzictwa kulturowego regionu.

Gabinet Pawła Hulki-Laskowskiego

Gabinet, mieszczący się w jednym z domów fabrycznych przy ul. G. Narutowicza, to miejsce, w którym przez 30 lat mieszkał Paweł Hulka-Laskowski. Jest to przestrzeń, w której zgromadzono liczne pamiątki po pisarzu, w tym meble, fotografie oraz fragmenty jego księgozbioru, co stanowi unikalny skarb w dziejach lokalnej kultury.

Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie

W wyniku reformy administracyjnej, która miała miejsce 1 stycznia 1999 roku, województwo skierniewickie zostało zlikwidowane, natomiast jego terytorium podzielono pomiędzy województwo mazowieckie a łódzkie. Samorząd powiatu żyrardowskiego został organizatorem Muzeum Okręgowego. Na mocy uchwały Rady Powiatu Żyrardowskiego z 30 czerwca 2000 roku zmieniono nazwę placówki na Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie, które to zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.

Muzeum Mazowsza Zachodniego, pełniąc rolę koordynatora integracji muzeów w regionie, zainaugurowało swoją działalność wystawą „Z dziejów miast Mazowsza Zachodniego” z 2002 roku, prezentującą historię wielu miejscowości, w tym Żyrardowa oraz innych miast, które w 1999 roku, mimo historycznych związków z Mazowszem, znalazły się poza administracyjnymi granicami województwa mazowieckiego.

Organizacja muzeum

Systematyka zbiorów

Zbiory Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie są zorganizowane w cztery podstawowe kategorie. Działy obejmują sztukę, etnografię, historię oraz ikonografię. W systemie sygnatur, dział jest oznaczany drugim symbolem, zaraz po oznaczeniu muzeum, przykładowo: sygnatura MŻ/S/13 wskazuje, że dany przedmiot przynależy do działu sztuki (S). Muzeum to dysponuje obecnie zasobem przekraczającym 8400 muzealiów.

Dział sztuki

Dział sztuki w muzeum stanowi zespół siedmiu grup, które klasyfikuje się według kryteriów formalnych lub pochodzenia; w jednym przypadku bazuje na autorstwie. W jego skład wchodzą sekcje: malarstwo polskie (w tym szczególna kolekcja prac Józefa Rapackiego), malarstwo obce, grafika, rzeźba, tkaniny artystyczne oraz rzemiosło artystyczne. Zbiorem, z którego muzeum jest szczególnie dumne, są dzieła Józefa Rapackiego, jak również wyjątkowa panorama Żyrardowa z 1899 roku, która była prezentowana na światowej wystawie w Paryżu w 1900 roku. Jest to ogromna akwarela o wymiarach 140 na 367 cm, starannie oprawiona w bogato zdobioną ramę. Obraz ukazuje widok osady fabrycznej z lotu ptaka, a jego unikalny charakter podkreśla fotograficzna dokładność i przedstawienie niemal całej osady.

Panorama wyróżnia się również szczegółowym odwzorowaniem licznych kominów fabrycznych oraz ważnych budynków, takich jak nowoczesny szpital inspirowany kliniką w Dreznie, kantor, ochronka oraz dwie szkoły powszechne z lat 1882 i 1892, prezentowane w formie sprzed istotnych rozbudów. W chwili obecnej panorama znajduje się w holu willi Dittricha, jednym z niewielu miejsc, które zachowały dawny, bogaty wystrój. W dziale sztuki można także znaleźć portrety właścicieli zakładów lniarskich namalowane przez Augusta Frinda, w tym portret olejny Karola Dittricha juniora z 1900 roku (sygnatura MŻ/S/20) oraz portret Róży Sobańskiej z Łubieńskich, wykonany przez Józefa Simmlera, który pochodzi z drugiej połowy XIX wieku i wywodzi się z pałacu w Guzowie (MŻ/S/13). Muzeum jest także posiadaczem szkicownika Józefa Chełmońskiego, w którym znajdują się szkice do wielu znanych dzieł artysty, powstałych w latach 1879–1910.

W sekcji rzeźby można zobaczyć m.in. dwa eksponaty z drugiej połowy XIX wieku: popiersie Philippe’a de Girarda autorstwa François Chardigny z 1856 roku oraz rzeźbę Dante i Beatrice autorstwa K. Aimone. Muzeum gromadzi również prace lokalnych artystów oraz w dziale rzemiosła artystycznego znajdują się dziewiętnasto-wieczne, malowane porcelany.

Dział etnografii

Etnograficzny dział muzeum gromadzi różnorodne przedmioty związane z kulturą robotniczą Żyrardowa. W jego zbiorach znajdują się meble, odzież oraz różnorodne przedmioty codziennego użytku. Od 1976 roku odwiedzający mogą zobaczyć zrekonstruowaną izbę mieszkania robotniczego z terenu osady fabrycznej. Dział etnograficzny dzieli się na dwie sekcje: etnografię miasta oraz etnografię wsi, posiadając obecnie 1350 eksponatów, co stanowi około 16% wszystkich zbiorów.

W sekcji poświęconej etnografii miasta najwięcej reprezentowanych przedmiotów to elementy wyposażenia mieszkań: meble (głównie z przełomu XIX i XX wieku oraz z okresu międzywojennego), maszyny do szycia, tkaniny, a także dekoracyjne obrusy, serwetki i ręczniki, które pochodzą głównie z zakładów Żyrardowskich. Dział wsi z kolei skupia się na haftach, strojach ludowych oraz narzędziach rolniczych, które często są datowane na dziewiętnasty wiek.

Dział historii

W 2004 roku dział historii zawierał 2557 obiektów, co stanowiło 30% całości zbiorów. Zbiory te są podzielone na trzy sekcje: archiwalia, numizmaty oraz pamiątki historyczne. Zbiór archiwaliów liczył w tym czasie 1633 pozycje, w tym wyróżnia się ogromna mapa Królestwa Polskiego stworzona przez Jadwigę z Zakrzewskich Wójcicką (Warszawa, 1885, nr inw. MŻ/A/398).

Dział ikonografii

Dział ikonografii, wyodrębniony z działu historycznego w 2004 roku, obejmował 2993 obiekty, co stanowiło prawie 36% całości zbiorów. Gromadził on dokumenty na różnorodnych nośnikach, w tym fotografie, negatywy szklane, pocztówki, ulotki reklamowe oraz albumy zdjęć. Materiały te pochodzą z lat 1872–1986 i koncentrują się głównie na tematyce dotyczącej zakładów żyrardowskich.

Dział został podzielony na trzy bloki tematyczne, z których pierwszy dotyczy powstania i rozwój żyrardowskiej fabryki lnu oraz jej pracowników. Cenne w tej zbiorze są fotografie z różnych wydziałów fabryki oraz zatrudnionych tam osób, w tym rzadkie zdjęcia przedstawiające fabryczną straż pożarną. Muzeum dysponuje bogatą kolekcją zdjęć ilustrujących życie kulturalne miasta, jak również obrazy obrazujące codzienność oraz obyczaje mieszkańców oraz wydarzenia polityczne. Do zbiorów muzeum należą także widoki zabudowań osady fabrycznej, w tym słynne zdjęcie resursy z 1872 roku (nr inw. MŻ/I/436) oraz zdjęcia z koncertów i występów lokalnych zespołów artystycznych.

Biblioteka

Muzealna biblioteka, w 2004 roku, posiadała około 4900 pozycji. Księgozbiór jest bogaty w piśmiennictwo z zakresu historii i etnografii, a także w publikacje związane z historią sztuki oraz muzealnictwa i ochroną zabytków. W bibliotece znalazły się również cenne dary, w tym dzieła literatury religijnej kościoła ewangelicko-augsburskiego oraz pamiątki związane z Pawłem Hulką-Laskowskim. Księgozbiór jest dostępny dla potrzeb naukowych i edukacyjnych.

---

Oceń: Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie

---